Χειμερινό Εξάμηνο
2001-2002

Εαρινό Εξάμηνο
2001-2002

ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ
ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟΥ ΕΤΟΥΣ 2001-2002

Ι. ΧΕΙΜΕΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ

ΜΑΘΗΜΑ: Οντολογία και αισθητική στη μεσαιωνική φιλοσοφία
ΔΙΔΑΣΚΩΝ: Γιώργος Ζωγραφίδης
Σκοπός του σεμιναρίου είναι η κατανόηση της προβληματικής για τη σχέση οντολογίας και αισθητικής, καθώς και η διερεύνηση της δυνατότητας και των όρων ύπαρξης μιας προ-νεωτερικής μεσαιωνικής αισθητικής, συνυφασμένης με τον μεταφυσικό στοχασμό. Επίσης, η παρουσίαση και η ανάλυση παραδειγματικών στιγμών της μεσαιωνικής σκέψης (βυζαντινής και λατινικής) με κύριο σημείο αναφοράς τις έννοιες του ωραίου και του (υπερβατικού) όντος. Στους διδακτικούς στόχους περιλαμβάνονται και η αφομοίωση της ερευνητικής μεθοδολογίας: σύνταξη βιβλιογραφίας, αναζήτηση σε φιλοσοφικές βάσεις δεδομένων, χρήση φιλοσοφικών και μεσαιωνολογικών ιστοσελίδων, ανάγνωση μεσαιωνικού κειμένου, σύνοψη ξενόγλωσσης μελέτης, ανασυγκρότηση των επιχειρημάτων του κειμένου.
Εισαγωγικά θα παρουσιαστούν και θα συζητηθούν: 1. H προβληματική της σχέσης της αισθητικής με την οντολογία και τη θεολογία, 2. Oι έννοιες του ωραίου, του υψηλού και του ιερού, 3. Σύγχρονες προσεγγίσεις: θεολογική αισθητική, αισθητική θεολογία, θάνατος της τέχνης και θάνατος της θρησκείας, αναβίωση της νεοπλατωνικής αντίληψης του ωραίου, η επιστροφή του ωραίου.
Ειδικά θέματα: 1. Η πλωτινική μεταφυσική και καλολογία. 2. Το μεταφυσικό κάλλος στα αρεοπαγιτικά κείμενα. 3. Η αλληγορία του κάλλους στον Γρηγόριο Νύσσης. 4. Το πρόβλημα της απεικόνισης του Θεού στην εικονομαχία. 5. Η εικόνα και ο θεατής στο Βυζάντιο. 6. Η έννοια του ωραίου και η άνοδος προς το υπερβατικό στις Εξομολογήσεις του Αυγουστίνου. 7. Η υπερβατικότητα του ωραίου στον Θωμά Ακινάτη. 8. Σχολαστική φιλοσοφία και γοτθική αρχιτεκτονική: η περίπτωση του Συζέρ και του St Denis.

ΜΑΘΗΜΑ: Αισθητική του Καντ και του γερμανικού ιδεαλισμού
ΔΙΔΑΣΚΩΝ: Κωνσταντίνος Ανδρουλιδάκης
Θέμα του σεμιναρίου είναι η αισθητική θεωρία του Καντ και του γερμανικού ιδεαλισμού (ειδικότερα του Hegel). Τα κείμενα στα οποία θα στηριχθεί η εργασία θα είναι: 1) Καντ, «Κριτική της κριτικής δύναμης» (Α΄ Μέρος: «Κριτική της αισθητικής κριτικής δύναμης», σε μετάφραση Κ. Ανδρουλιδάκη) 2) G.W.F. Hegel, «Εισαγωγή στην Αισθητική» (εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια Γ. Βελουδή), «Πόλις», Αθήνα 2000.

ΜΑΘΗΜΑ: Επιστημολογία: Θεωρίες της Ορθολογικότητας
ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ: Σταυρούλα Τσινόρεμα
Κριτική εμβάθυνση στην κανονιστική έννοια της ορθολογικότητας και διερεύνηση του μεθοδολογικού ρόλου της στη διαμόρφωση φιλοσοφικών θεωριών της γνώσης (και επιστήμης) και της πράξης. Εξετάζονται κλασικά μοντέλα ορθολογικότητας (καθολικότητα, αναγκαιότητα, κανονιστικότητα, αλγόριθμοι, επαγωγή, ανακάλυψη και δικαιολόγηση), ζητήματα θεμελίωσης (κλασικές θεωρίες: Πλάτων, Αριστοτέλης, Descartes, κλασικός εμπειρισμός, θεμελιωτισμοί, καθώς και αντίπαλα σχετικιστικά και ιστοριστικά επιχειρήματα). Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην κριτική ανάλυση της σχέσης ορθολογικότητας και επιστημονικής μεθόδου. Ανασυγκροτούνται θετικιστικές και αντι-θετικιστικές, υπερβατολογικές και νατουραλιστικές προσεγγίσεις. Εκπονούνται και παρουσιάζονται εργασίες φοιτητών, με βάση τους παραπάνω θεωρητικούς άξονες.

ΙΙ. ΕΑΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ

ΜΑΘΗΜΑ: Αριστοτέλης. Μετά τα φυσικά
ΔΙΔΑΣΚΩΝ: Βασίλης Κάλφας
Στο πλαίσιο του παρόντος σεμιναρίου θα καλυφθεί η ύλη του 1ου βιβλίου του Μετά τα φυσικά. Η εξοικείωση των φοιτητών με τα προβλήματα του κειμένου θα στηριχθεί κατά κύριο λόγο στα Σχόλια του Αλέξανδρου του Αφροδισιέα (Alexander Aphrodisiensis, In Arist. Metaphysica Commentaria, ed. M. Hayduck, Βερολίνο 1891) και στη σύγχρονη ερμηνευτική έκδοση του D. Ross, Aristotle, Metaphysics, vol. I, Οξφόρδη 1924.

ΜΑΘΗΜΑ: Φιλοσοφία, επιστήμη, κοινωνία στην κριτική θεωρία
ΔΙΔΑΣΚΩΝ: Κωνσταντίνος Καβουλάκος
Το σεμινάριο έχει ως στόχο την ανασυγκρότηση και συζήτηση των τοποθετήσεων της «κριτικής θεωρίας» γύρω από το ζήτημα της σχέσης φιλοσοφίας και επιστήμης στη διαπλοκή τους με τις εκάστοτε κυρίαρχες κοινωνικές σχέσεις. Ως «κριτική θεωρία» χαρακτηρίζουμε συνήθως το ευρύτερο ρεύμα που εκκινεί από την αναδιατύπωση κεντρικών ενοράσεων του λουκατσιανού μαρξισμού εκ μέρους του «ιδρυτή» της λεγόμενης «σχολής της Φρανκφούρτης», Μαξ Χορκχάιμερ. Αξιοποιώντας το φιλοσοφικό δυναμικό του μαρξισμού και εμπλουτίζοντάς το με στοιχεία από την ψυχαναλυτική κριτική στον πολιτισμό και την ιστοριστική κριτική στην ιδεαλιστική φιλοσοφία, ο Χορκχάιμερ επιχείρησε να αποκαταστήσει την ενότητα φιλοσοφίας και επιστήμης μέσω μιας πρωτότυπης ιδέας περί υλισμού. Αυτό το πρώιμο πρόγραμμα της δεκαετίας του ’30 εγκαταλείφθηκε όμως για χάρη μιας ριζοσπαστικής κριτικής της νεωτερικότητας και της επιστημονικής ορθολογικότητας, την οποία ο Χορκχάιμερ διατύπωσε μαζί με τον Αντόρνο στη Διαλεκτική του διαφωτισμού (1944). Μια πιο ήπια εκδοχή αυτής της κριτικής βρίσκουμε, κατά τη δεκαετία του ’60, στη διαμάχη Αντόρνο-Πόππερ, γύρω από τη «λογική των κοινωνικών επιστημών». Παράλληλα, ο Μαρκούζε αναπτύσσει μια ανάλογη – αν και λιγότερο απαισιόδοξη – κριτική στον εργαλειακό λόγο και στη σύγχρονη συγχώνευση ορθολογικότητας-κυριαρχίας (π.χ. στον Μονοδιάστατο άνθρωπο, 1964). Από τη διαμάχη μεταξύ κριτικής θεωρίας και θετικισμού της δεκαετίας του ’60 ξεπηδά η λεγόμενη «δεύτερη γενιά» κριτικών θεωρητικών, κεντρική μορφή της οποίας είναι ο Γιούργκεν Χάμπερμας. Ο Χάμπερμας εργάζεται για έναν συνολικό αναπροσανατολισμό της κριτικής θεωρίας, μέσω της προσαρμογής της στη γενικότερη «γλωσσική στροφή» της φιλοσοφίας του 20ου αιώνα. Οι βασικοί σταθμοί αυτής της πορείας, από την άποψη που μας ενδιαφέρει, είναι δύο: α) το πρώιμο πρόγραμμα μιας «γνωσιοανθρωπολογίας» (βασικό βιβλίο: Γνώση και διαφέρον, 1968) και β) το ώριμο πρόγραμμα μιας πραγματολογίας της επικοινωνίας και μιας επικοινωνιακής κοινωνικής θεωρίας (βασικά κείμενα: «Was heisst Universalpragmatik?», 1976, και Τheorie des kommunikativen Handelns, 1981). Η λεγόμενη «τρίτη γενιά» των κριτικών θεωρητικών, κινείται σήμερα λίγο πολύ στο πλαίσιο της χαμπερμασιανής εννοιολογίας.

ΜΑΘΗΜΑ: Αισθητική
ΔιδAσκων: Παύλος Χριστοδουλίδης
Σκοπός του μαθήματος είναι να επιτρέψει στους φοιτητές να προσεγγίσουν τις θεωρίες της τέχνης μέσα από τα κείμενα των συγγραφέων που τις διετύπωσαν.
Μορφή διεξαγωγής του μαθήματος: Το μάθημα έχει σεμιναριακή μορφή και βασίζεται στην ανάλυση άρθρων και βιβλίων.
Περιεχόμενο του μαθήματος: Θεωρίες της Τέχνης: Η τέχνη ως Αναπαράσταση, ως Έκφραση, ως Σύμβολο, ως Μορφή (φορμαλισμός), ως έκφραση Κοινωνικών σχέσεων, ως Θεσμικό φαινόμενο, ως Ιστορικό θεσμικό φαινόμενο.
Τρόπος διεξαγωγής του μαθήματος: Παρουσίαση των κυριότερων θεωριών της τέχνης και συζήτηση πάνω σε άρθρα διαφόρων συγγραφέων. Οι μεταπτυχιακοί φοιτητές εκπονούν σύντομη και περιεκτική εργασία πάνω στις απόψεις ενός φιλοσόφου ή θεωρητικού και την υποβάλλουν σε γραπτή μορφή για βαθμολόγηση στην εξεταστική περίοδο, αφού προηγουμένως, κατά τη διάρκεια της εκπόνησής της, τη συζητούν με τον διδάσκοντα και την παρουσιάσουν για συζήτηση στα υπόλοιπα μέλη του σεμιναρίου. Οι φοιτητές επιλέγουν το θέμα της εργασίας τους σε συνεννόηση με τον διδάσκοντα.
Βοηθήματα: Κατά τη διάρκεια του μαθήματος θα διανεμηθούν κείμενα στα ελληνικά, αλλά για τις εργασίες τους οι φοιτητές θα πρέπει να είναι προετοιμασμένοι να διαβάσουν και κείμενα σε ξένες γλώσσες.